Spójrz tutaj 52°13′12,1″N 21°00′32,3″E
Przed II Wojną Światową w Warszawie była ulica 6 Sierpnia. A i teraz, ponad 70 lat po wybuchu II Wojny Światowej można w Stolicy znależć ulicę o tej nazwie. Tylko że to dwie różne ulice.
Ale po kolei. Może to trudno sobie wyobrazić, gdy jedziemy szybkim samochodem po asfalcie ulic Warszawy, lecz był taki okres w historii Miasta, gdy w pobliżu Zamku Ujazdowskiego można było zobaczyć wiejskie zabudowania. To Nowa Wieś zaprojektowana przez Dominika Merliniego. Zamieszkali w tej osadzie przesiedleńczy z Ujazdowa. Powodem tego ruchu była – górnolotnie mówiąc – nowa kompozycja przestrzenna. Do dnia dzisiejszego cieszy ona Warszawiaków, nazywa się bowiem parkiem Łazienkowskim. Tereny Nowej Wsi obejmowały ok. 9 ha ogrodów w rejonie ulic Marszałkowskiej, Mokotowskiej i Polnej, a także ok. 106 ha gruntów ornych. Grunty te znajdowały się już poza Okopami Lubomirskiego, wyznaczającymi po 1770 granicę miasta. Bliskość Warszawy sprawiała, że wieś bardzo dobrze prosperowała. Przez Nową Wieś przebiegała Droga Królewska, pomiędzy obecnymi placami Zbawiciela i Politechniki. Ulica Nowowiejska jest jakby odwzorowaniem tejże Drogi Królewskiej. No, może nie w całości, lecz dzięki znajomości historii tego miejsca, możemy dokonać jakby ilustracji dawnej i dzisiejszej siatki topograficznej Warszawy. Takie oto były początki ulicy Nowowiejskiej.
Z ciekawostek. W „Adresach Warszawy”, publikacji z roku 1916, spotykamy taki oto zapis: Zarząd Żandarmeryji, Nowowiejska 16. W latach 80. XIX wieku ulicą Nowowiejską poprowadzono linię tramwajową, rzecz zrozumiała: konną, wagony ciągnąne były przez konie. W październiku 1933 w pobliżu skrzyżowania z al. Niepodległości odsłonięto pomnik Poległym Saperom. Tutaj zatrzymajmy się na chwilę. Otóż mojemu pokoleniu ( 1967) z pewnością nie bez lubości „wbito” do głowy Pomnik Chwała Saperom na tak zwanej płycie Czerniakowskiej. I raczej zapomniano o tym monumencie przy al. Niepodległości. Autorem pomnika był rzeźbiarz Mieczysław Lubelski. Monument został odsłonięty 29 października 1933 przez prezydenta Ignacego Mościckiego. Upamiętniał saperów poległych w czasie wojny 1920 roku. Rzeźba została zniszczona w 1944 przez Niemców, według innej wersji przetrwała wojnę w dosyć dobrym stanie, ale tajemniczo „zniknęła” po wojnie, a według jeszcze innej została odnaleziona na terenie wolskich zakładów Lilpop Rau & Loewenstein. Za ostateczną wersję przyjmuje się opowiadanie o zniszczeniu w 1944, bodajże najbardziej prawdopodobną. Sam pomnik można teraz podziwiać na fotografiach, polecam portal internetowy warszawa1939.pl. Dopisek: Aby było wszystko jasne i przejrzyste. Nic a nic nie mam do Pomnika Chwała Saperom przy płycie Czerniakowskiej, ja tylko ( albo aż) chce utrwalić w pamięci ów przedwojenny pomnik dłuta Lubelskiego. Już niedługo przyjrzę się mu dokładniej. Za parę niedługich felietonów.
Ulica Nowomiejska zmienia jednak nazwę. A oto jak do tego doszło. 6 sierpnia 1914 Pierwsza Kompania Kadrowa na czele z marszałkiem Piłsudskim wkracza na ziemie zaboru rosyjskiego. Był to pierwszy akt odzyskania niepodległości przez Polskę. Tą właśnie datę utrwalono w historii ( chyba w latach 30.?) poprzez zmianę nazwy ulicy Nowowiejskiej na 6 sierpnia. Nazwa ta dotrwała do końca lat 40. – w pamięci warszawiaków, bowiem czy władze niemieckiego okupanta tą nazwę zaakceptowaly – tego nie wiem. Obawiam się, że nieb . I właśnie pod koniec lat 40.,6 sierpnia stała się na powrót Nowowiejską. Władze komunistyczne nie mogły pozwolić, aby jakakolwiek zmianka, uwaga w przestrzeni publicznej przypominała Marszałka Józefa Piłsudskiegoc. A że wrócono do starej, historycznie utrwalonej nazwy – nikt nie mógł zarzucić tego, iż komuniści nie dbali o upowszechnianie historii Warszawy poprzez nadawanie nazw ulic. Ot, takie cwaniactwo władz Polski Ludowej.
W latach 70. ubiegłego wieku zaczęto budować Ursynów, i dopiero wtedy władze Warszawy przypomnialy sobie o 6 sierpnia. I nadały wąskiej, niezbyt reprezentacyjnej uliczce ową historyczną nazwę. Ale to już inna historia, moze wrócimy do niej wkrótce …
W tym temacie polecam następujace pozycje: Zygmunt Gałka, Informator-przewodnik po Warszawie z najnowszym spisem ulic wielkiej Warszawy, 1917, Kwiryna Handke: Dzieje Warszawy nazwami pisane. Warszawa: Muzeum Historyczne m.st. Warszawy, 2011, Encyklopedia Warszawy. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1994.A także Wiesław Głębocki: Warszawskie pomniki. Wydawnictwo PTTK „Kraj”, 1990, s. 164-165 ( pomnik Poległym Saperom). O Ursynowie polecam następujące pozycje:Lech Chmielewski, Przewodnik Warszawski, Warszawa 1987, Stanisław Lorenz, Natolin, PWN, Warszawa 1970, Zbigniew Sałek, Ursynów – Natolin, monografia najnowszej dzielnicy Warszawa-Ursynów, Warszawa 1988
aWarto się przyjrzeć temu człowiekowi. Jest on prekursorem i jednym z twórców polskiej socjologii
bNie mam na ten temat wiedzy, ale z innych zródeł wiem, że okupant niemiecki bardzo chętnie zmieniał nazwy poszczególnych ulic
c Inna ( kresowa, z rosyjska że tak powiem) pisownia nazwiska – Piłsudzki
Komentarze