Ulica Elizy Orzeszkowej. Jesteśmy na Ochocie, w pobliżu Parku Szczęśliwickiego. Orzeszkowej biegnie między ulicami Bitwy Warszawskiej 1920 a Opaczewską. Blisko ulicy Orzeszkowej mamy Hale Banacha ( Grójecka 95). Przyjrzymy się również ulicy Na Bateryjce, obok której jest przystanek kolejki dojazdowej „Reduta Ordona”. Nie może zabraknąć historii Szczęśliwickiego Parku – to tylko parę kroków od ulicy Orzeszkowej. Pewne jest iż dzieci mieszkające na Orzeszkowej bawiły/bawią się w tymże Parku.

Z map przedwojennej Warszawy wynika jasno iż naszej ulicy jeszcze nie było, nie istniała jeszcze. Ulic Bitwy Warszawskiej i Opaczewskiej tudzież nie można zobaczyć na mapach z 1935, 1940 i 1945 roku. Znalazłem je na mapie z 1950 roku, z tym że Bitwy warszawskiej nosiła inną nazwę – Ogrodzieniecka. Nazwa Bitwy Warszawskiej pojawia się w latach 90.

Jeżeli mapy nie kłamią ( a nie przypuszczam) pierwsze budynki przy ulicy Orzeszkowej pojawiają się w roku 1936, gdy jeszcze samej ulicy nie ma. Są za to pola, ugory. Na mapie z 1945 widać zgliszcza domów w pierwszej części Orzeszkowej, tuż przy Opaczewskiej. Wydaje się iż budynki z roku 45 zostały zburzone, a w ich miejsce zostały zbudowane nowe domy. Zabudowano także resztę ulicy.

Przy Bitwy Warszawskiej 1920 roku 11 mieści się Powiatowy Inspektorat Nadzoru Budowlanego dla miasta stołecznego Warszawy. Opaczewska 20 to adres Parafii NMP Królowej Świata. Przy Elizy orzeszkowej 14 mieści się Laor Development Sp. z o.o. Rezydencja Eliza.

Pozwolicie drodzy Czytelnicy iż zajrzę na moment na ulicę Stefana Hankiewicza, dokładniej pod numer 1. Mieści się tam Narodowe Archiwum Cyfrowe. Dzięki zasobom NAC powstaje większość artykułów na tym blogu. Warto też przyjrzeć się bohaterowi ulicy. Stefan Hankiewicz był metrykantem kancelarii wielkiej koronnej. Autor „Inwentarz Ksiąg w Metrice Koronney Oboiey to iest w Wielkiey y w Małey będących”, czyli spisu bibliograficznego archiwum koronnego. Działał przy Janie Kazimierzu.

Hale Banacha mieszczą się przy skrzyżowaniu Grójeckiej i Opaczewskiej, jest to jedno z najstarszych targowisk warszawskich. Nazwa wzięta została od patrona ulicy przy której stoją owe hale. Według legendy początki targowiska sięgają władzy Trojdena, księcia czerskiego. Jest to jednak legenda, nie przywiązywałbym doń wagi historycznej.

(Nawiasowo powiedzmy, iż istnieje ulica księcia Trojdena – blisko Banacha. Odchodzi od Żwirki i Wigury)

Współcześnie działające targowisko otwarto w roku 1917. Handlowano głównie produktami rolnymi – warzywami i owocami, stąd bazar zwano „Zieleniakiem”.Było to na ówczesne standardy nowoczesne miejsce targowe. Jeżeli powiem iż targowisko miało bruk, ujęcie wody i kanalizację, to Czytelnik zrozumie że na owe czasy to była nowoczesność. Początkowo miejsce, w którym się znajdowało, było przedmieściem – do Warszawy włączone w roku 1916 roku.

W czasie obrony Warszawy od 8 do 27 września 1939 r. barykada na ulicy Opaczewskiej z Zieleniakiem stanowiła linię obrony miasta.

W 1944 roku podczas Powstania Warszawskiego na „Zieleniaku” był obóz przejściowy dla mieszkańców Stolicy. Warunki okropne, niehigieniczne. Gdy powiem że „obóz odwiedzały” grupy RONA, to powiem wszystko. Gdy się pojawiają oddziały RONA to oznacza wszelką przemoc: gwałt, rozstrzeliwanie niewinnych ludzi, samosądy.

W pracy Przemysława Śledzińskiego „Kształtowanie się zachodniej części zachodniej Warszawy” możemy wyczytać iż Hale Banacha miały być zamknięte w 1996 roku. Wydaje się to być legendą miejską, Hale do dnia dzisiejszego funkcjonują na tych samych prawach co dawniej.Istnieje strona internetowa Targowiska Banacha.

A teraz kilka słów o patronie ulicy a jednocześnie hal targowiska.Stefan Banach to polski matematyk, przedstawiciel tak zwanej szkoły lwowskiej. Autor ponad 60 prac naukowych i twórcą wielu twierdzeń o fundamentalnym znaczeniu dla wielu działów matematyki. Jest Autorem wybitnego dzieła pod tytułem – „Théorie des opérations linéaires” ( „Teoria prac liniowych”). Być może przyczyną dla której przyznano ulicy Banacha tego a nie innego patrona jest to iż przy tej ulicy postawiono Wydział Matematyki, Informatyki i Mechaniki Uniwersytetu Warszawskiego.

Zostańmy na chwilę na ulicy Banacha, tylko oddalmy się już od „Zieleniaka”. Pod numerem 2 znajdowała się Wolna Wszechnica Polska.Celem WWP miało być krzewienie i rozpowszechnianie wiedzy we wszystkich jej dziedzinach. Wolna Wszechnica Polska miała cztery wydziały: Matematyczno-Przyrodniczy, Humanistyczny, Nauk Politycznych i Społecznych i Pedagogiczny.Od 1919 roku w ramach Wolnej Wszechnicy Polskiej działało Collegium Publicum prowadzące ogólnodostępne wykłady niedzielne. W skład Wszechnicy wchodziły także: Studium Pracy Społeczno-Oświatowej (od 1925), Studium Skarbowo-Finansowe (od 1926), Studium Administracji Komunalnej (od 1926) i Studium Migracyjno-Kolonialne (od 1936). Wszechnica przestała działać w 1952 roku. Istnieje możliwość iż na terenie budynku Wszechnicy są schowane fragmenty tak zwanej Kroniki Landaua. Ludwik Landau ( 1902 – 1944) – matematyk, statystyk – w okresie okupacji niemieckiej napisał, będącą po zakończonej II wojnie światowej wartościowym źródłem informacji o realiach wojny, Kronikę z lat wojny i okupacji . Jest to jakby dopełnienie Archiwum Ringelbluma.

Ulica Na Bateryjce. Dziwna nazwa, taka familijna. Jakby z bajki wzięta, albo rodzinnych rozmów o znanej wszystkim opowieści. Ale przecież o bardzo ważną rzecz chodzi. O Redutę Ordona. W okolicach ulicy Na Bateryjce miała stać ta słynna Reduta z niemniej słynnego wiersza Adama Mickiewicza. Ordon, powstaniec listopadowy, podczas obrony Warszawy bronił redutą numer 54. W czasie walk tylko ranny, chociaż Mickiewicz uśmierca swego bohatera. Poeta doskonale o tym wiedział, iż Ordon przeżył Powstanie Listopadowe. Spotkał Ordona na jakowymś raucie na emigracji. Tutaj podaje tylko ogólne rzeczy – więcej szczegółów znajdziecie drodzy Czytelnicy na forum historycznym. Wystarczy na stronie http://forum.historia.org.pl kliknąć „Jak to z losami Juliana Konstantego Ordona było” lub „Jak bronić Reduty Ordona”. Są to tematy zainicjowane przez kolegę Secesjonistę. Zapraszam.
Szczęśliwice. Opisuje je następująca granica: Banacha, Grójecka, linia kolejowa Warszawa-Radom ze stacją Warszawa-Rakowiec, Żwirki i Wigury.

Park Szczęśliwicki z Górką Szczęśliwicką. Między ulicą Włodarzewską a Drawską. Do ogrodu spacerowego można wejść także ulicą Od Parku, nawet można zaparkować samochód. Od północnego zachodu styka się z graniczą Fortu Szczęśliwickiego. Park założony w latach 60. XX wieku. Projektanci: Stanisław Bolek, Tadeusz Nurkiewicz. Po II Wojnie Światowej teren był miejscem wywózki gruzu – podobnie jak teren Kopca AK czy terenów dawnego Stadionu XX-lecia. Ostatecznie tereny po wyrobiskach gliny i usypiska poddano rekultywacji. Na kopcu utworzono stok narciarski, a z glinianek zbiorniki rekreacyjno-wędkarskie. Większość obszaru zadrzewiono. Zorganizowano różnorodne obiekty rekreacyjne, sportowe czy place zabaw. Na terenie parku funkcjonuje też kilka lokali gastronomicznych. Można tutaj podać jako ciekawostkę iż w pobliżu Parku Szczęsliwickiego mieszkał Szymon Majewski, satyryk znany z programu „Szymon Majewski Show”. Niestety nie pamiętam adresu, chociaż pan Majewski go podał. Było to w programie Tomasza Kina „Kinetyka” na kanale TVN Warszawa. Dość dawno temu, a zatem łatwo o pomyłkę, więc nawet nie próbuje sobie owego adresu przypomnieć. Ale za to na stronie Szymona Majewskiego można wyczytać iż chodził on do XXI Liceum Ogólnokształcące im. Hugona Kołłątaja przy ulicy Grójeckiej 93.

Bibliografia:

mapy Warszawy
Jarosław Zieliński. Z dziejów Ochoty: Grójecka
Marek Nowakowski. Zieleniak był ostatnią przystanią dla nocnych harcowników
Exodus Warszawy. Ludzie i miasto po Powstaniu 1944. T. I: Pamiętniki, relacje.
Jarosław Zieliński. Z dziejów Ochoty: Opaczewska
Roman Kałuża: Stefan Banach. Warszawa
Józef Kozielecki: Banach – geniusz ze Lwowa
Artur Nadolski, Ordona los tragiczny, Oficyna Wydawnicza RYTM.
Eugeniusz Szulc, Cmentarz ewangelicko-augsburski w Warszawie.
Stanisław Łubieński. Park Szczęśliwicki w: Skarpa Warszawska.
Wolna Wszechnica Polska. W: Szkoły wyższe Rzeczypospolitej Polskiej. Warszawa: 1930.
Jarosław Zieliński. Wolna Wszechnica Polska. „Ochotnik”. 13 (4) kwiecień 2006.
Wolna Wszechnica Polska. W: Szkoły wyższe Rzeczypospolitej Polskiej. Warszawa: 1930, s. 299-300.
Andrzej Garlicki: Encyklopedia historii Drugiej Rzeczypospolitej: 1918-1939.