Jesteśmy na skwerze H.C. Hoovera przy Krakowskim Przedmieściu. To tu w latach 1922-1930 stał Pomnik Wdzięczności Ameryce. Był to akt podziękowania polskiego narodu za pozytywne stanowisko USA dotyczące niepodległości Polski oraz pomoc gospodarczą udzieloną Polsce po 1918. Pomocy udzieliła Amerykańska Misja Pomocy. Na jej czele stanął Hoover.
Zanim opowiem o działalności AMP, kilka słów o samym Hooverze. Pochodził z rodziny kwakierskiej. Jego ojciec był kowalem, a matka prowadziła gospodarstwo. W latach 1921–1929 był sekretarzem handlu w gabinetach prezydentów Warrena Hardinga i Calvina Coolidge’a. W czasie wielkiego głodu na Powołżu w Rosji bolszewickiej, jako przewodniczący Amerykańskiej Administracji Pomocy (American Relief Administration) udzielił pomocy finansowej 11 milionom głodujących. Rząd bolszewicki zaoszczędzone w ten sposób fundusze przeznaczył na zakup broni za granicą. W roku 1929 został 31. prezydentem USA. Za jego kadencji wybuchł Wielki Kryzys, który trwał nieprzerwanie do końca kadencji. Hoover usiłował podjąć pewne kroki mające ograniczyć recesję, jednak nie przyniosły one żadnego efektu. Brak sukcesów był przyczyną przegranej Hoovera w listopadzie 1932 roku, gdy ubiegał się o drugą kadencję prezydentury. 32. prezydentem USA został Franklin Delano Roosevelt.
ARA została powołana przez amerykański Kongres 24 lutego 1919 r. Początkowo dysponowała budżetem 100 mln USD; suma ta wzrosła dzięki napływowi środków prywatnych. ARA dostarczyła ok. 4 milionów ton artykułów do 23 krajów (przede wszystkim Wielkiej Brytanii, Francji, Włoch, Belgii, Czechosłowacji, Niemiec, Austrii, Polski i ZSRR, a także krajów bałtyckich, Armenii, Jugosławii, Węgier, Rumunii i Turcji). ARA niosła pomoc innym potrzebującym – repatriantom, nauczycielom, studentom, emerytom, a także (w okresie wojny polsko-bolszewickiej) żołnierzom. H.C. HooverMO był wytypowany do tego przez rząd i prezydenta Wilsona. Do tej funkcji był szczególnie predysponowany. Tradycja kwakierska nakazywała wrażliwość na krzywdę i potrzeby innych oraz bezinteresowną pomoc drugiemu człowiekowi, słowem kształtowała postawę humanizmu. Poza tym Hoover sam wcześnie osierocony dobrze rozumiał sytuację dziecka pozbawionego rodziny, domu i środków do życia. Sam doznał wielu trudów życia. Kierując akcją pomocy dla Polski miał już duże doświadczenie wcześniejsze w misji pomocy dla Francji i Belgii. Był już wówczas człowiekiem finansowo niezależnym. Pracowitość, przedsiębiorczość, ambicja i energia dały mu pozycję zamożnego człowieka z kapitałem inwestowanym nie tylko w Ameryce. W latach 1921-28 był sekretarzem (ministrem) handlu. Był członkiem Partii Republikańskiej. Po zakończeniu prezydentury w 1933 r. osiadł na terenie campusu uczelni stanfordskiej. Ale w 1946 r. stanął ponownie na czele organizacji pomocy amerykańskiej dla wielu krajów, głownie europejskich, w tym w ramach UNRRA i CARE, mianowany do tej akcji przez prezydenta Harry’ego S. Trumana. Jest autorem książki America’s First Crusade (1942), stanowiącej polemikę z polityką zagraniczną Franklina D. Roosevelta, z którą się nie zgadzał. Był współzałożycielem Funduszu Narodów Zjednoczonych Pomocy Dzieciom (UNICEF). W 1962 r. w West Branch w stanie IOWA, gdzie się urodził, uczczono Hoovera otwarciem Biblioteki Prezydenckiej. Umarł 20 października 1964 r. w Nowym Jorku.
W zasobach internetowych znalazłem artykuł Haliny Parfianowicz „ Herbert Hoover: próba nowego spojrzenia na prezydenturę” . Tekst może się przydać, gdy będziemy chcieli poznać bliżej tę bardzo ciekawą postać
Pomnik Wdzięczności Ameryce zaprojektowali Xavery Dunikowski i Zdzisław Kalinowski. Odsłonięty 29 października 1922. Wykonany z piaskowca pomnik już w 1925 zaczął się kruszyć. W związku z tym w 1930 została rozebrana rzeźba przedstawiająca dwie kobiety tulące małe dzieci, pozostawiając dolną część pomnika – fontannę. . Pozostałości pomnika zostały rozebrane w latach 50-tych XX w.
Xavery Dunikowski studiował w Warszawie i Krakowie. W latach 1904-1914 był profesorem rzeźby w Szkole Sztuk Pięknych w Warszawie. Autor Grobowca Bolesława Śmiałego, Głów Wawelskich, Pomnika Mikołaja Kopernika oraz Pomnika Bohaterów Warszawy. Ma Dunikowski w swoim dorobku liczne rzeźby.
Zdzisław Kalinowski architekturę studiował w Warszawie i Karlsruhe (1906). Już jako student (1902-04) zaprojektował leśniczówkę pod Zakopanem. Ożenił się z córką wybitnego pisarza franc. J. H. Aîne Rosny. Oprócz omawianego Pomnika Wdzięczności ma w dorobku projekt pałacyku Róży Zamoyskiej przy al. Róż 12, inwentaryzację Łazienek Królewskich; przebudowę domów przy Kanoni 18, 20, 22 i 24. Był jednym z pionierów budowy miast-ogrodów. Budował wiele szkół, sierocińców i dworków na prowincji.
W miejscu Pomnika Wdzięczności od maja 2009 do czerwca 2015 roku na skwerze Hoovera miało swoją filię Centrum Artystyczne Fabryka Trzciny.
Bibliografia:
Wikipedia
Mapa Warszawa z roku 1924
Strona Fabryki Trzciny
Halina Parfianowicz „ Herbert Hoover: próba nowego spojrzenia na prezydenturę”